چرا باید به میادین مشترک نفت و گاز توجه بیشتری کنیم؟

دیدگاه نیوز

به گزارش گروه اقتصادی فاطرنیوز به نقل از برهان بسیاری از ساختارهای نفتی میادین کشور ما در کشورهای همسایه، به ویژه در مناطق غرب و جنوب غربی، امتداد یافته و این موضوع موجب شده است برخی میادین ما با کشورهای همسایه مشترک باشند. طبق آمار برنامه‌ریزی تلفیقی وزارت نفت، کشور ما با کشورهای همسایه دارای ۱۷ مخزن نفتی و ۷ مخزن گازی مشترک است. ایران در دریا با همسایگان حاشیه‌ی خلیج فارس، شامل عربستان، کویت، امارات، عمان و قطر و در خشکی با عراق و ترکمنستان میادین مشترک نفتی و گازی دارد.

برداشت یک‌جانبه از میادین نفت و گاز از جانب کشورهای همسایه موجب انتقال نفت و گاز به سمت آن‌ها خواهد شد و امکان استفاده از این منابع را برای ایران بسیار سخت خواهد کرد. افت فشار مخازن و کاهش میزان گاز و نفت برای استخراج موجب کاهش میزان بهره‌برداری خواهد شد. از این رو، توسعه‌ی این میادین می‌بایست از مهم‌ترین برنامه‌های شرکت ملی نفت جمهوری اسلامی ایران باشد و برای توسعه‌ی این میادین توجه بیشتری انجام شود و در اولویت استخراج قرار گیرد، زیرا مدیریت میادینی که کاملاً در خاک کشورمان قرار دارند در اختیار خودمان است و تولید صیانتی اقتضا می‌کند که میزان برداشت از این منابع کم باشد تا شاهد افت فشار زیاد در این میادین نباشیم؛ اما در خصوص میادین مشترک جریان به صورت دیگری است. در صورت بی‌توجهی ایران به این میادین و استخراج سایر کشورها، امکان استفاده از این میادین بسیار کاهش می‌یابد و فایده‌ی چندانی برای کشور نخواهند داشت.

لذا این میادین باید در اولویت قرار بگیرند و در این میادین تولید صیانتی معنادار نخواهد بود و باید هدف استخراج حداکثر از این میادین باشد یا با مذاکره با طرف دیگر و استخراج مناسب از این میادین، طول عمر مخزن را افزایش داد. اما با توجه به میزان برداشت و رویکرد کشورهای همسایه، این راهبرد پاسخ‌گو نیست و باید تولید حداکثری مورد توجه قرار گیرد.

همچنین مقام معظم رهبری نیز در دیدار خود از پژوهشگاه وزارت نفت در اواخر سال ۹۰ بر این نکته تأکید کردند که استخراج از این منابع باید در اولویت وزارت نفت قرار گیرد.

۱٫ نگاهی به برداشت از میادین در برنامه‌های توسعه:

در خلال برنامه‌ی پنجم توسعه، تولید از میادین مشترک خشکی بیش از ۴۰۰ هزار بشکه در روز پیش‌بینی شده است که میزان تولید از میادین مشترک خشکی حدود ۹ درصد مجموع میادین تحت تولید در برنامه‌ی ۵‌ساله‌ی پنجم (بدون در نظر گرفتن میعانات گازی) است. مجموع تولید گاز از میادین مشترک دریایی در سال آخر برنامه‌ی ۵ساله‌ی پنجم در حدود ۸۸ درصد کل تولید گاز از میادین دریایی است که جهت تحقق این تولید بیش از ۴۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری، به غیر از هزینه‌ها‌ی صرف‌شده در ۱۰ فاز اول میدان گازی پارس جنوبی، در نظر گرفته شده است.

۲٫ حجم نفت درجا، ذخیره‌ی قابل استحصال و تولید نفت خام از میادین نفتی مشترک

بر اساس آمار وزارت نفت، میادین مشترک نفتی در مجموع بیش از ۶۰ میلیارد بشکه نفت درجا دارند. با احتساب اینکه نفت درجای کشور حدود ۵۰۰ میلیارد بشکه باشد، سهم نفت میادین مشترک ۱۲ درصد از کل نفت درجای کشور خواهد بود. از سوی دیگر، با فرض اینکه میانگین ضریب بازیافت میادین مشترک نفتی با میانگین ضریب بازیافت میادین نفتی کشور یعنی ۲۵ درصد برابر باشد، آن گاه می‌توان نتیجه گرفت حدود ۱۵ میلیارد بشکه نفت قابل استحصال در این میادین قرار دارد. اما متأسفانه میزان برداشت کنونی بسیار اندک و نیازمند توجه جدی‌تر به میادین مشترک به خصوص پارس جنوبی است که میزان زیادی از این میادین مشترک در این منطقه وجود دارد. البته با توجه به برداشت طرف‌های عربستانی و اماراتی و کاهش فشار میدان بر اساس گزارش‌های آن‌ها، امکان مهاجرت نفت از طرف ایرانی به سمت کشور همسایه و کاهش ضریب بازیافت این میادین بسیار محتمل است.

۳٫ میادین مشترک نفتی

۳-۱٫ میادین مشترک با کشور عراق

عراق با ۱۱۵ میلیارد بشکه ذخیره نفت خام، پس ازعربستان و ایران، سومین دارنده‌ی ذخایر بزرگ نفتی جهان به شمار می‌رود؛ اما این کشوربه دلیل سال‌ها ‌رویارویی با جنگ و تحریم قادر به توسعه‌ی ذخایر نفتی خود نبودهاست. تولید کنونی نفت خام عراق ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکهدر روز است که روزانه حدود ۲ میلیون بشکه از این مقدار صادر می‌شود.

کشور ما دارای ۷ میدان مشترک با کشور عراق است که عبارت‌اند از میادین دهلران، پایدار غرب، نفت‌شهر، یادآوران، آزادگان، اروند و آذر. از این ۷ میدان ۴ میدان دهلران، پایدار غرب، نفت‌شهر، آزادگان و اروند تولیدی است. البته طرح توسعه‌ی تمامی این میادین نیز در حال اجراست.

عراق با انعقاد قراردادهایی با شرکت‌های نفتی بزرگ بین‌المللی می‌کوشد تا با پشت سر گذاشتن ایران، خود را به روسیه و عربستان برساند و از قدرت‌ها‌ی اصلی نفت جهان شود. صرف نظر از اینکه توسعه‌ی میادین مشترکی چون مجنون، آن کشور را در موقعیتی برتر در بهره‌برداری از این میادین، به خصوص میدان بزرگ آزادگان قرار خواهد داد، توسعه‌ی حدود ۳ برابری توان تولید آن کشور با امکان صادرات ۱۱ میلیون بشکه در روز (بیش از ۴ برابر ایران) و با داشتن جمعیت نصف ایران موجبات نگرانی را فراهم خواهد آورد.

در اجرای این برنامه، عراق اقدامات ارزشمندی را انجام داده که بخشی از آن‌ها شامل برگزاری ۲ مرحله مناقصه‌ی بین‌المللی به شرح زیر بوده است:

-در ژوئن ۲۰۰۹ مرحله‌ی اول مناقصه انجام شد و پس از انجام مذاکرات با شرکت‌ها‌ی بزرگ نفتی، مانند بی‌پی، اکسان موبیل، انی و… میادین بزرگ رمیله،‌ قرنه غربی، زبیر و ناصریه جهت سرمایه‌گذاری و توسعه واگذار شدند.

-در دسامبر ۲۰۰۹ دور دوم مناقصه‌ها ‌برگزار شد که طی آن ۶ میدان دیگر، مجموعاً با ظرفیت ۲۸/۴ میلیون بشکه در روز تولید اضافی، به ۶ کنسرسیوم بزرگ از سراسر جهان، از جمله شرکت‌ها‌ی مهمی مانند Stat oil،‌Shell، Luk oil و… واگذار گردید. در این قرارداد‌ها‌، توسعه‌ی میادین قرنه غربی ۲، مجنون (مشترک با آزادگان)، حلیفه،[۱] بدره[۲] (مشترک با میدان آذر ایران) و قیاره در دستور کار قرار گرفت.

جمع پروژه‌ها‌ی این ۲ مرحله و طرح‌ها‌ی واگذارشده به ۵/۸ میلیون بشکه در روز می‌رسد که با در نظر گرفتن ظرفیت ۵/۲ میلیون بشکه‌ی فعلی، جمع ظرفیت تولیدی عراق به فراتر از ۱۱ میلیون بشکه در روز تا سال ۲۰۱۷ خواهد رسید. البته در صحت این آمار تردیدهایی وجود دارد که در ادامه خواهد آمد. لازم به ذکر است، علاوه بر توسعه‌ی میادین نفتی، شرکت‌ها‌ی خارجی در زمینه‌ی توسعه‌ی مخازن گازی این کشور نیز پروژه‌ها‌ی گسترده‌ای در دست اقدام دارند (آژانس بین‌المللی انرژی، ۲۰۱۱، ص ۴). میادین آزادگان و آذر، که به ترتیب با مجنون و بدره‌ی عراق مشترک هستند، به طور دقیق‌تر بررسی می‌شوند.

۳-۱-۱٫ میدان آزادگان

اولین چاه اکتشافی موفق در این میدان در سال ۱۹۹۹ توسط مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت حفر گردید. حجم نفت درجای این میدان ۳۰ میلیارد بشکه برآورد می‌شود. با توجه به ضریب بازیافت اولیه‌ی بسیار پایین این میدان که حدود ۵/۴ درصد است، حجم ذخیره‌ی اولیه‌ی این میدان ۳/۱ میلیارد بشکه خواهد بود. این مسئله اهمیت برنامه‌های ازدیاد برداشت در این میدان را نشان می‌دهد. بر اساس برآوردهای صورت‌گرفته، با انجام عملیات ازدیاد برداشت، هم‌زمان با تخلیه‌ی طبیعی، می‌توان ضریب بازیافت این میدان را به ۲۵ درصد رساند.

در ابتدا توسعه‌ی این میدان به شرکت ژاپنی Inpex واگذار شد که با خروج این شرکت طرح بهره‌برداری زودهنگام در دستور کار شرکت مهندسی مناطق نفت‌خیز جنوب قرار گرفت. تولید بخش جنوبی این میدان در حال حاضر ۵۵ هزار بشکه در روز است. تهیه برنامه‌ی جامع توسعه‌ی این میدان برای هر ۲ بخش شمالی و جنوبی و همچنین اجرای هم‌زمان توسعه با همکاری شرکت متن و شرکت CNPC در حال انجام است.

تولید فعلی این میدان در بخش عراقی ۵۵ هزار بشکه در روز است. توسعه‌ی این میدان مشترک نفتی در طرف عراقی با مشارکت کنسرسیوم پتروناس مالزی، شرکتانگلیسی‌ـ‌هلندی شل و شرکت عراقی Missan Oil برای تولید ۸/۱ میلیون بشکه در روزآغاز شده است. حجم نفت قابل استحصال این میدان در طرف عراقی ۶/۱۲ میلیارد بشکه برآورد شده است.

نکته قابل توجه در این مورد آن است که حجم ذخیره‌ی قابل استحصال طرف عراقی میدان حدود ۱۰ برابر طرف ایرانی برآورد شده است. بر اساس اطلاعات موجود، حجم نفت درجای طرف عراقی حدود ۲۵ تا ۳۰ میلیارد بشکه در روز برآورد می‌شود که تقریباً با سمت ایرانی میدان برابر است. حال اینکه چگونه چنین تخمینی از حجم ذخیره‌ی نفت قابل استحصال برای این میدان ارائه شده است جای بررسی دارد. اگر برآورد میزان ذخیره‌ی اثبات‌شده‌ی این میدان صحیح نباشد، آن گاه تحقق این سطح از تولید نیز برای این میدان ممکن نخواهد بود.

۳-۱-۲٫ میدان نفتی آذر

طرح توسعه‌ی این میدان در سال ۱۳۸۷ به تصویب هیئت مدیره‌ی شرکت ملی نفت رسیده است. هدف از توسعه‌ی این میدان تولید ۶۵ هزار بشکه نفت در روز طی ۲ فاز است. در طرف عراقی، توسعه‌ی این میدان با نام بدره به کنسرسیومی از شرکت‌های بین‌المللی، به رهبری گازپروم روسیه، واگذار شده است. ذخیره‌ی قابل استحصال میدان در بخش عراقی ۱۰۰ میلیون بشکه و هدف آن تولید ۱۷۰ هزار بشکه در روز برآورد شده است.

این سطح از تولید نفت، با توجه به ذخیره‌ی قابل استحصال این میدان، امکان‌پذیر نخواهد بود. برای اثبات این موضوع می‌بایست نرخ برداشت از ذخایر را تعریف کرد. بر اساس این نرخ، میان تولید نفت روزانه و ذخیره‌ی میدان ارتباطی وجود دارد. این نرخ از تقسیم تولید انباشتی نفت سالانه‌ی میدان بر حجم ذخیره‌ی قابل استحصال میدان حاصل می‌شود. میانگین نرخ برداشت برای میادین نفتی ایران در سال ۱۳۸۷ حدود ۵/۱ درصد (۱۰۰÷۴/۱) بوده است (ترازنامه‌ی هیدروکربوری ۱۳۸۷، ص ۳۲). این نرخ برای برخی کشورهای دنیا مانند آمریکا به ۹ درصد نیز می‌رسد (آمارنامه‌ی بی‌پی، ۲۰۱۰). البته روش برداشت از میادین نفتی در آمریکا صیانتی نیست. این روش موجب می‌شود بخش قابل توجهی از نفت از دست برود (سعیدی، ۱۳۸۱، ص ۸۳).

بر اساس آنچه بیان شد، نرخ برداشت از میدان بدره‌ی عراق، که از تقسیم مجموع تولید نفت سالانه (حدود ۶۰ میلیون بشکه) بر حجم ذخیره‌ی قابل استحصال میدان (۱۰۰ میلیون بشکه) حاصل می‌شود، حدود ۶۰ درصد خواهد بود که با هیچ آماری در مورد میادین ایران و آمریکا هماهنگی ندارد. از این رو، به نظر می‌رسد تحقق این سطح از تولید امکان‌پذیر نخواهد بود.(*)